چگونه مسئولیت پذیری را در تیم توسعه بدهیم؟

مسئولیت پذیری شاید یکی از حلقه های مفقود جامعه امروز باشد، بر همین اساس میتوان گفت که انسان ها کلا دو دسته اند آنهایی که مسئولیت کارشان را می پذیرند و آنهایی که نمی پذیرند و فکر می کنند ابر و باد مه و خورشید و فلک همه در کارند تا این نتیجه “بد” بدست آید. البته وقتی نتیجه خوب است این حاصل تلاش ها و تفکرات عمیق خودمان هست ولی وقتی نتیجه خوب نیست دنبال مقصر هستیم. کریستوفر آوری شاید 20 سال از عمر خود را صرف مطالعه بر روی فرآیند مسئولیت کرده است و اکنون موفق شده است که یک فرآیند یا چارچوب نظام مند برای فهم و یادگیری مسئولیت پذیری در اختیار ما قرار دهد.

این فرآینده نحوه عملکرد انسان در مقابله با پدیده مسئولیت را شرح می دهد و می توانید با استفاده از این فرآیند اولا خودتان و بعدا تیم یا سازمانتان را مسئول نتایج بسازید.

چند سال قبل یک نمایش دیدم با عنوان “سقراط”، که دیالوگ بسیار جالبی داشت. در این نمایش بازیگر نقش سقراط دائما این را تکرار می کرد:

“خودت را به عنوان یک انسان بشناس، گناهت را بپذیر و سعی در جبران آن داشته باش”

سقراط

شاید بزرگترین اشتباه در مقابله با این پدیده این است که بگوییم “فلانی ذاتا آدم بی مسئولیتی هست” یا “من آدم مسئولیت پذیری نیستم” حقیقت این است که:

  • مسئولیت تنها یک صفت یا عیب شخصیتی نیست. این یک فرآیند ذهنی است که به صورت یکسان در همه عمل می کند.
  • این فرآیند قابل مشاهده، یادگیری، مطالعه، تدریس، تمرین، توسعه و مدل سازی است.
  • هر فرد، تیم یا سازمان مشتاق می تواند مسئولیت را در بالاترین سطوح خود عمل کند.

در “فرآیند مسئولیت” ما چندین وضعیت ذهنی داریم که به شرح زیر است:

مالک شدن بر قدرت و توانایی هایتان برای خلق، انتخاب و جذبمسئولیت
تسلیم شدن به منظور اجتناب از درد شرمندگی و وظیفهتسلیم
انجام دادن کاری که موظف به انجام آن هستید بجای کاری که می خواهیدوظیفه
سرزنش خود (معمولا در قالب احساس گناه می باشد)شرمندگی
بهانه تراشی برای وجود چیزها که آن گونه هستندتوجیه کردن
مقصر نشان دادن دیگران برای علت وجود چیزیمقصریابی
نادیده گرفتن وجود چیزیانکار

فرض کنید قرار است به یک جلسه مهم بروید و فقط نیم ساعت وقت دارید تا برسید. دست در جیب می کنید و می‌بینید سو ئیچ ماشین نیست!  اولین جمله ای که به زبان می آورید چیست؟

احتمالا شما هم مثل من: “کی این سوئیچ رو برداشته؟” ذهن برای یافتن علت، براساس مدل ذهنی پیش فرض مقصریابی را پیشنهاد می دهد. شما اگر مقصریابی را به عنوان یک دلیل کافی بپذیرید، آنگاه شروع  به سرزنش خواهید کرد. اگرنه، ذهن , پیشنهاد دیگری برای شما خواهد داشت، این بار یک بهانه (توجیه کردن) در اختیار شما قرار خواهد داد. و به همین ترتیب این فرآیند ادامه خواهد داشت.

یا در همان مثال سوئیچ، “تعجبی نداره که اونها رو گم کرده باشم، وقتی دیروز محل کارم رسیدم همه چیز در هم ریخته بود و هزار تا فکر که ذهنم رو مشغول کرده بود …” این چه مدل ذهنی است؟ احتمالا توجیه.

در دو حالت “مقصر یابی” و “توجیه کردن” که جزو دسته “انکار” هستند، اساس بر این است که من در نتیجه حاصل شده هیچ نقشی نداشتم و پس من تقصیری ندارم و دیگران مقصر هستند.

دو حالت بعدی “شرمندگی” و “وظیفه”  جزو دسته “تسلیم شدن” هستند. در این دسته ما خودمان را هم بخشی از نتیجه می دانیم، ولی معتقدیم کار خاصی نمی توانیم انجام بدهیم.

فرض کنید قرار بود با ورزش وزن کم کنید، دو ماه بعد همسرتان از شما می پرسد چرا نتوانستی وزن کم کنی، جواب می‌دهید “من اصلا آدم سست عنصری هستم، من نمی توانم وزن کم کنم “، یا همان مثال سوئیچ “گناه من بود که الان اینا گم شدن، خیلی آدم خنگی هستم، باید حواسم رو جمع تر کنم، واقعا چرا همیشه همه چی رو قاطی پاتی می کنم؟؟؟”  در این مدل خودمان را سرزنش می کنیم و اکثرا همراه با احساس گناه است.

در مدل بعدی “وظیفه”، ما کارهایی را انجام می دهیم که خودمان نمی خواستیم، مثلا از کارمند می پرسیم چرا این کار را انجام دادی، جواب می دهد: “چون فلانی گفت من انجام دادم، من خودم نمی خواستم انجام بدهم” بعبارتی ما “به بد بودن کارمان اعتراف می کنیم” ولی مسئولیت کاری که انجام می دهیم را نمی پذیریم و خود را بی توان از انجام کار درست نشان می دهیم.

مدل بعدی این است که ما نه “انکار” بکنیم و نه اینکه “تسلیم” شرایط و موقعیت شویم بلکه مسئولیت کارمان را بپذیریم و با مالک شدن بر قدرت و توانایی هایمان برای خلق، انتخاب و جذب آماده شویم. 

چه زمانی بحث مسئولیت پیش می آید؟

زمانیکه همه چیز خوب پیش می رود هیچ کس به مسئولیت شخصی فکر نمی کند. ولی به محض این که مشکل کوچک یا بزرگی پیش می آید( گم کردن کلیدها یا به فنا رفتن سرمایه گذاری در بورس یا ترکیدن سرور) فرآیند مسئولیت شروع می شود.

چگونه باید مسئولیت شخصی را پذیرفت؟

  1. قصد – قصد آن را داشته باشید که اگر چیزی اشتباه پیش رفت، با مسئولیت به آن پاسخ خواهید داد.
  2. آگاهی – به خود آمدن و آگاهی از خود در وضعیت های ذهنی انکار، مقصریابی، بهانه تراشی، شرمندگی، وظیفه و تسلیم. یعنی بدانیم الان هنگام پاسخگویی در چه وضعیت ذهنی هستیم. خیلی ساده متوجه بشوم و فقط متوجه بشوم که چگونه عمل کردم.
  3. مقابله – مواجهه با خود برای دیدن چیزی که درست است، که شما می توانید یاد بگیرید، تصحیح کنید یا بهبود بخشید. یعنی، حتی اگر نامسئولانه عمل کردیم، بدانیم که چگونه باید مسئولانه عمل می کردیم و دفعات بعد یا حتی این سری با یک عذرخواهی سعی در جبران آن داشته باشیم.

حالا دوست دارم با هم تمرینی انجام دهیم.

مواردی باعث می شود که نیاز به مسئولیت داشته باشیم را مطرح می کنم و درخواستی در پی اش خواهد بود:

  1. فرض کنید همسرتان به شما زنگ زده و می گوید “پس کجا موندی؟” و شما می گویید “ببخشید عزیزم، من مجبورم امشب شام رو با مدیر عامل بخورم، چون یک قرار ملاقات خیلی مهم داره، من هم باید باشم، دوست دام باهات باشم ولی نمی تونم ببخشید”؟ “اول” مشخص کنید که نفر در چه مدل ذهنی است “دوم” اینکه جواب یا عمل مسئولانه چه می توانست باشد؟ (کامنت)
  2. فرض کنید برای همسرتان قرار بود “مرغ” درست کنید و اکنون سوخته است، همسر که از سرکار برگشت،  به او می گویید “ببخشید عزیزم، من خیلی آدم حواس پرتی هستم، واقعا شرمندم که نتونستم برات اون چیزی که دوست داشتی آماده کنم”. آیا این حرکت که طرف گناهش را پذیرفته است مسئولانه است و اگر نه حرکت یا جواب مسئولانه چگونه می توانست باشد؟ (کامنت)
  3. چگونه می توان این فرآیند را در تیم و افراد تیم نیز توسعه داد؟

چابک و موفق باشید

درباره اسد صفری

اسد صفری – مربی تحول چابک سازمان و تیم های نرم افزاری. مدارک حرفه ای: CSP - CSM - PSM - PSPO - CDA - Management 3.0 برخی تجربیات: رئیس دفتر تحول چابک شرکت داده ورزی سداد(بیشتر از ده تیم نرم افزاری) - مربی چابک شرکت رامند (تیم های موبایل و گیم سازی) - مدیر تولید نرم افزار SimplyDesk برای شرکت فرانسوی PCI - مربی مشاور شرکت های:خدمات انفورماتیک، ارکید فارمد، فراداده، الفبا برخی از سوابق مشاوره کوتاه مدت و تدریس : علی بابا، فناپ، تجارت الکترونیک پارسیان، بیمه سامان، مهندسین مشاور تجارت (بانک تجارت)، بیمه ایران، پارس آنلاین، شرکت رهنما، ورانگر، انتشارات پزشکی کوثر، فولا آلیاژی یزد، پارک علم فناوری کردستان و ... . عضو انجمن های بین المللی Agile Alliance - Scrum Alliance

3 دیدگاه در “چگونه مسئولیت پذیری را در تیم توسعه بدهیم؟

  1. برای مورد اول میشه کم کاری (شاید بشه گفت کم کاری البته چون موردی هست که ناخواسته پیش اومده) برای مورد دوم هم بگیم بهش اشتباه که مرغ سوخته، اینکه این اتفاق میتونه برای هرکسی بیافته، پس نباید سرزنش کرد اما میشه قبول کرد که یک اتفاقی و یا یک اشتباهی حادث شده؛
    برای مورد اول میشه گفت که فردا شب برای جبران شام رو باهم بیرون خواهیم رفت یا برای مورد دوم بگیم فردا شب مرغ رو دوباره درست خواهم کرد، امشب شام سبک تری می خوریم.
    پذیرش اینکه اشتباه همیشه می تونه اتفاق بیافته، پس با تقویت ارزش های اسکرام، شجاعت برای پذیرش اشتباه، و تعهد برای جبران اشتباه، میشه مسئولیت پذیری رو توی تیم افزایش داد.
    و البته حفظ احترام فردی که اشتباه رو انجام داده باشه.

  2. سلام. یک نکته را من فقط میخواستم بگم اینکه به نظرم لزوما اون سطوحی که گفتی از انکار تا مسئولیت بد نیستند و نمیشه نفی شون کرد. مهم درک آگاهانه موقعیت و شرایط است. یک جاهایی باید انکار کرد. گاهی وقتی مشکلی پیش بیاد همه اونهایی که مسئولیت داشتند خودشون را می کشند کنار و پشتت را خالی می کنند و همه کاسه کوزه ها را میخوان سر تو بشکنند. اینجا به نظرم ترکیبی از انکار و مسئولیت جواب میدهد

  3. سلام
    با تشکر از مقاله خوب و جذاب شما
    برای مورد اول فکر میکنم دوستمون در وضعیت “وظیفه” قرار داره، و شاید اگر بخواد به وضعیت “مسئولیت” تبدیل بشه، بهتره که بگه: عزیزم من در راستای بهبود شرایط کاری و عملکردم که حتما بخشی از زندگی مشترکمون هم به حساب میاد (توضیح اینکه این تصمیم یک تاثیر مثبت بر شرایط خانواده داره و شخصی نیست) تشخیص میدم که امشب رو با مدیرعامل شام بخورم و در کنار اون باشم بهتر خواهد بود. ولی حتما فردا جبران میکنم سعی میکنم زودتر بیام خونه و …
    برای مورد دوم هم فکر میکنم دوستمون در وضعیت “شرمندگی” به سر میبره، به نظرم در برخی مواقع داشتن این حس خیلی هم بد نیست! البته اگر من باشم برای رسیدن به وضعیت “مسئولیت” در کنار عذرخواهی اصرار به این نخواهم داشت که “من خیلی آدم حواس پرتی هستم”!! صرفا میگفتم حواسم پرت شد یا بی دقتی کردم و شرمنده شدم.. و سعی میکردم از مدت زمان باقیمانده استفاده کنم و مثلا یه غذای حاضری یا نیمه حاضری آماده کنم و وعده مرغ رو هم به یک روز نزدیک دیگه منتقل کنم
    در مورد چگونگی پیاده سازی فرایند هم فکر میکنم آشنایی تیم با فرایند و شناسایی هم توسط خود اعضای تیم و به کمک اسکرام مستر میتونه مسیر جذابی باشه. تحلیل رفتار در موقعیت های مختلف توسط اسکرام مستر و همچنین کمک به تحلیل رفتار اعضای تیم توسط خودشون…

    ممنون از شما و اطلاعاتی که با ما به اشتراک گذاشتین

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

این سایت از اکیسمت برای کاهش هرزنامه استفاده می کند. بیاموزید که چگونه اطلاعات دیدگاه های شما پردازش می‌شوند.